Paus Franciscus wil daadkracht tegen klimaatverandering
Een flinke schep erbovenop. Dat doet paus Franciscus met zijn nieuwste brief over het klimaat: Laudate Deum. Volgens hem is er veel te weinig gebeurd sinds het verschijnen van zijn eerdere klimaatoproep Laudato Si’ in 2015. Hij roept op tot concreet handelen, zowel bij de leiders van de wereld als bij alle mensen van goede wil.
Deze brief is uitgekomen uit op 4 oktober 2023, het feest van de heilige Franciscus van Assisi. De paus heeft als eerste in de geschiedenis de naam Franciscus gekozen toen hij tien jaar geleden tot het ambt van ‘bisschop van Rome ’werd geroepen. Hij wilde daarmee zijn verbondenheid met de armen en met de schepping tot uitdrukking brengen. Het zijn precies de thema’s die zijn klimaatbrieven anders maken dan die van wereldlijke leiders of van milieubewegingen.
Ook op 4 oktober jl. is in Rome de synode begonnen, de wereldwijde bijeenkomst van bisschoppen en anderen, mannen en vrouwen, over een kerk die wil luisteren naar wat de Heilige Geest in de wereld te zeggen heeft. Daarbij gaat het er niet om ‘meningen’ te ventileren of louter belangen te behartigen. Het draait om luisteren naar elkaar en samen zoeken naar de weg naar de toekomst.
In zijn meest recente brief neemt de paus geen blad voor de mond. Tegelijk geeft hij blijk van voortschrijdend inzicht. Aanvankelijk was hem bij de verkondiging van het Evangelie niet meteen duidelijk hoe belangrijk de ecologie is. Maar heeft hij geluisterd naar anderen en vertolkt nu hun stem. Zo ziet hij de rol van de kerk en van iedere gelovige: verschil maken in de samenleving door ‘omvorming van het hart’. Het bijstellen van je eigen levensstijl kan een cultuurverandering in gang zetten.
Paus Franciscus herhaalt in dit schrijven zorgen waarover hij al eerder schreef in Laudato Si (2015) en Fratelli Tutti (2020). Daarbij gaat hij expliciet in tegen de belangen en beweringen van mensen, landen en internationale instellingen die niet in actie komen. Hij komt op voor degenen die niet mee vergaderen en die geen middelen hebben om zich te beschermen tegen de effecten van opwarming van de aarde. Het zijn vaak de mensen die nu al extra hard worden getroffen.
Klimaatscepsis
Paus Franciscus keert zich tegen tendensen om de urgentie van het klimaatprobleem te relativeren of belachelijk te maken, ook binnen de kerk. Hij vindt dit onacceptabel tegenover de armen die er nu al onder te lijden hebben: in landen dichterbij de tropen wordt het leefgebied en inkomstenwinning onmogelijk en leidt klimaatverandering tot gedwongen migratie. Ook tegenover toekomstige generaties en de aarde zelf is klimaatscepsis onrechtvaardig. Maar bovenal is voor de paus de mens geen ‘eigenaar’ van alle natuurlijke hulpbronnen maar ‘tuinman’ van Gods schepping.
Technische innovaties als “oplossing”
Volgens paus Franciscus is er geen ontkennen meer aan. De mens heeft de huidige klimaatcrisis veroorzaakt en verergerd. De paus is vooral kritisch op het geloof in losse technologische innovaties, als oplossing voor de klimaatcrisis. Techniek is op zichzelf niet goed of slecht. Het gaat erom hoe de mens ermee omgaat. Wanneer vertrouwen in de technische oplossingen van morgen ertoe leidt, dat we vandaag ons gedrag niet hoeven aanpassen, gaat er iets mis.
Economische argumenten
Zeer kritisch is de paus op economische redeneringen. Bijvoorbeeld dat banen verloren zouden gaan als er milieumaatregelen worden genomen. Op de lange termijn zijn de gevolgen van het níet nemen van maatregelen altijd erger voor de aarde en het welzijn van mensen. Wie er alleen naar streeft om met zo laag mogelijke kosten zoveel mogelijk winst te behalen, schaadt de belangen van de aarde, de armen en de toekomstige generaties.
Een gezamenlijke aanpak – nu het nog kan
Paus Franciscus doet een hartstochtelijke oproep aan de wereldgemeenschap: maak gezamenlijk vaart en pak de klimaatcrisis versneld aan. Laudate Deum steekt hoog in en richt zich op de aanstaande VN-klimaattop in Dubai. Volgens de paus moet die conferentie een keerpunt worden. Met afspraken die écht werken en écht worden nagekomen. En met sancties bij overtredingen. In tijden dat landen vaker kiezen voor hun eigen belang, breekt de paus ook een lans om samen op te treden. Alleen via internationale samenwerking valt een verergering van de klimaatcrisis te voorkomen.
Cultuurverandering
De Paus spreekt expliciet als wereldleider tot politici en machthebbers. Hij erkent dat alléén gedragsverandering van individuele mensen te weinig verschil maakt. Maar hij wil zeker niet dat die mensen passief en machteloos afwachten tot de politici het voor hen oplossen, Integendeel, er is een cultuurverandering nodig en die komt wel degelijk bij onszelf vandaan. Als ieder mens, gezin of samenlevingsverband zijn steentje bijdraagt, dan maakt dat opgeteld veel verschil.
Geloof
Is een paus wel geloofwaardig als hij zich hiermee bezighoudt en de klimaatrapporten van de VN citeert? Moet de kerk zich niet liever beperken tot teksten uit en over het Evangelie? Het laatste deel van de brief gaat hier over. “Ik kan het niet nalaten om katholieken te herinneren aan de redenen voor dit alles die voortkomen uit ons geloof”. Maar ook hier verbreedt de paus zijn boodschap naar anderen. De geadresseerden van deze brief zijn alle mensen van goede wil, gelovig of niet. Ieder wordt aangespoord om in het eigen leven oprecht te zoeken naar wat hem motiveert bij keuzes voor een rechtvaardige wereld.
meer lezen:
Laudato Si (Nl vertaling) klik hier
Aan u alle lof: samenvatting Laudato Si in gewoon NL met gespreksvragen
The Letter: youtube film waarin Paus Franciscus luistert naar zorgen om klimaat van vluchteling, wetenschapper, jongeren, Amazone en zijn boodschap met zorgen om de aarde aan álle bewoners van de planeet richt.
