Soms vraagt men zich af hoe eerlijk en rechtvaardig onze goede God is. De een heeft altijd geluk en de ander krijgt de ene klap na de andere. Dan blijft de vraag “Waarom?” altijd in de lucht hangen.
Ook in de middeleeuwen speelt dit al. Dit is het eerste couplet uit het lied Fortuna, het begin en einde van de Carmina Burana van Carl Orff. De tekst is uit de 13e eeuw:
Oh Fortuna,
zoals de maan
in veranderlijke gestalten,
neem jij altijd toe
of neem je af,
Een vervloekt leven
nu eens is ze hard
en dan weer is ze zorgzaam;
door het spel smelt geestelijke zekerheid,
armoede, vermogen, weg als ijs.
De muziek erbij is geschreven door Carl Orff in 1935 en 1936, een tijd waarin de wereld onder hoogspanning stond.
De 23 liederen tussen Oh Fortuna in gaan over de bekoringen, de beproevingen in het leven: liederen over de kroeg, drank, gokken en vleselijke begeerte. Iets waar we dagelijks of wekelijks om bidden: “leidt ons niet in bekoring/ beproeving”.
Vrouwe Fortuna hangt daar overheen. Dat geeft een spanning tussen genot en het Lot.
Als mensen tegenover een kracht staan die ze niet kunnen controleren of begrijpen wordt dat gesymboliseerd door een bovenmenselijke iets. Het lot snappen wij niet: waarom en waarom die persoon juist wel of juist niet? In dit geval wordt het lot gesymboliseerd door Vrouwe Fortuna. Anderen zullen misschien God direct aanwijzen als de heerser over wat iemand overkomt, bijvoorbeeld ziekte als straf voor zonde. Vrouwe Fortuna is een manier om als aanstichtster van ellende en geluk dit buiten het geloof te leggen. God heeft hier dan niets mee te maken en hij kan daardoor de goede gevende God blijven.
Zeker in onze tijd van controle en kennis over alles is Vrouwe Fortuna een lastige figuur. Wij kunnen moeilijk ons lot dragen en verzetten en verzekeren ons tegen alle mogelijke tegenslagen.
Frappant dat zij als bestuurder van het rad van fortuin nog steeds doorleeft in gokspelen met het rad van fortuin op braderieën. Of in het lied: “In de mallemolen van het leven”. Hoe economisch ons denken is blijkt wel dat fortuin nu geld en rijkdom betekent! De oorspronkelijke betekenis is geluk.
En dat zij een vrouwelijke personage is spreekt voor zich: grillig, onvoorspelbaar, onbegrijpelijk, impulsief, niet rationeel maar op toeval berustend. Net zo verderfelijk als Eva ooit.
Dit is een afbeelding van haar bij het gedicht over Vrouwe Fortuna, ook uit de 13e eeuw:
Vrouwe Fortuna sluit haar ogen of is geblinddoekt. Zij laat het rad van fortuin draaien, waardoor de mens dan weer boven staat als koning (regno) en dan weer beneden ligt als bezitloze (sine regno). Iedereen draait op dit rad mee. Zij is zonder oordeel en willekeurig strooit ze haar geluk en ongeluk over de mensheid heen. Vanwege de afwezigheid van zicht valt haar eigenlijk niets te verwijten. Dit is dus een manier om het lot te (ver)dragen!
Het doet me denken aan het verhaal van Job uit de bijbel (oude testament het boek Job): God heeft een weddenschap met de duivel (lees Vrouwe Fortuna) dat Job, als alles van hem wordt afgepakt en hem is aangedaan, hij toch blijft geloven in God.
Job krijgt te horen dat zijn kinderen dood zijn en dat zijn vee gestolen of verbrand is, en hij wordt ook nog eens ernstig ziek. Met drie vrienden voert hij lange gesprekken. Zij redeneren dat de goeden altijd beloond worden en de slechten bestraft, en dat Job wel gezondigd moet hebben om zo’n straf te moeten ondergaan. Job volhardt echter in zijn geloof en wordt daar door God uiteindelijk rijkelijk beloond: hij krijgt zijn bezittingen dubbel terug en zijn 10 kinderen blijken nog in leven.
Job heeft hier pech na pech. Hij ervaart de tekst van het lied O Fortuna letterlijk aan lijf en leden. En dan nog steeds zijn geloof behouden…
Misschien is dat wel de kracht van dit lied van Vrouwe Fortuna: er kan je alles overkomen, je kunt ziek worden of zijn, je kunt dierbaren verliezen aan het leven of aan de dood, je kunt je familie kwijtraken, je kunt ontworteld raken, maar hoe ga je daarmee om? Hoe leef je verder?
Tegenslagen voorkomen kun je niet, maar hoe blijf je dan achter en hoe kom je weer overeind? En niet vragen naar waarom ik, waarom nu? Waarom?
Kun je je geloof, je hoop en je liefde, en dan vooral die liefde, behouden terwijl je lijdt?
Ik geloof dat het kan. Neem het Vrouwe Fortuna, het lot, het lijden niet kwalijk. Zij kan niet anders. Lijden hoort bij het leven. En tenslotte geeft zij net zoveel geluk! Geniet van het leven en aanvaard je lot en vier je fortuin.
Mocht u nieuwsgierig zijn geworden naar dit muziekstuk, dan kunt u dit aanschouwen en ervaren op 10, 11 en 12 april uitgevoerd door 200 mensen uit de Flevopolder in De Meerpaal! Via De Meerpaal kunt u ook de tickets kopen.
