Foto: (C) Ramon Mangold / Katholiekleven.nl
Op 2e Paasdag is Paus Franciscus overleden op 88 jarige leeftijd. Op Witte Donderdag was hij nog in de gevangenis aanwezig geweest bij de voetwassing, zoals hij eerder zelf deed bij gevangenen en migranten. Op eerste Paasdag werd zijn laatste zegen Urbi et Orbi voorgelezen, “voor de stad en voor de wereld”.
Een terugblik door Diaken Michael Buijkx, op persoonlijke titel.
Urbi et orbi 2025
‘De liefde heeft de haat overwonnen. Het licht heeft de duisternis overwonnen. De waarheid heeft de leugen overwonnen. De vergeving heeft de wraak overwonnen. Het kwaad is daarmee niet verdwenen uit onze geschiedenis, het zal blijven tot het einde, maar het heeft niet langer de overhand, het heeft geen macht meer over wie de genade van deze dag aanvaardt.
Laten we opnieuw leren hopen en vertrouwen te hebben in anderen, ook in hen die ons vreemd zijn of uit verre landen komen met andere gewoonten, leefwijzen, ideeën en gebruiken die wij zelf gewend zijn’.
Wapens van vrede
Paus Franciscus uit ook grote zorgen over het groeiende klimaat van antisemitisme dat zich over de hele wereld verspreidt en wilde het lijden van volken in oorlog, het hele volk in Palestina en in Israël nabij zijn. Hij riep de strijdende partijen op: ’staakt het vuren, laat de gijzelaars vrij, help de mensen die honger hebben en verlangen naar een toekomst van vrede!’
De paus riep verder iedereen met politieke verantwoordelijkheid op ‘niet toe te geven aan de logica van angst, die afsluit, maar om armen te helpen, honger te bestrijden en initiatieven te ondersteunen die ontwikkeling bevorderen’. Dat zijn volgens Franciscus namelijk de ‘wapens’ van de vrede die een toekomst bouwen in plaats van dood te zaaien. ‘Geen vrede is mogelijk waar er geen godsdienstvrijheid is, geen vrijheid van denken en spreken, en geen respect voor de mening van anderen.’
Vluchtelingen en armen
In de encycliek Fratelli Tutti (2020) werd de sociale leer van de kerk verder uitgewerkt. In zijn tijd als aartsbisschop van Buenos Aires had hij al veel contact met mensen uit alle lagen van de samenleving maar een speciale band met de armen. “Vergeet de armen niet” fluisterde een Braziliaanse kardinaal hem in toen hij net gekozen werd in het conclaaf.
Als allereerste reisdoel in 2013 ging hij naar het eilandje Lampedusa onder Sicilië, waar dat jaar 15.000 vluchtelingen aankwamen. Op een altaar gemaakt van wrakhout van gammele bootjes waarmee mensensmokkelaars vluchtelingen overzetten droeg hij de eucharistie op en wierp een krans in zee voor de velen die naamloos verdronken zijn. Daarmee wil hij de globalisering van de onverschilligheid” aan de kaak stellen. In zijn preek “Mens, waar is je broer?” breidt hij dit thema uit:
“Velen van ons, ikzelf inbegrepen, zijn in de war. We schenken geen aandacht meer aan de wereld waarin we leven. We verzorgen en kijken niet meer naar wat God voor ons allen heeft geschapen en we zijn niet meer in staat over onszelf en elkaar te waken.”
Laudato Si
In juni 2015 bracht paus Franciscus de encycliek Laudato Si’ uit. In deze ‘brief aan alle mensen die de aarde bewonen als gemeenschappelijk huis’ gaat Franciscus in op de ecologische én sociale problemen in de wereld, omdat ze onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Paus Franciscus stelt dat het tegengaan van de uitbuiting van de aarde alleen gaat als we ook onze levensstijl aanpassen, rijkdom herverdelen en oog hebben voor de mens die deel uitmaakt van Gods schepping. Vanwege zijn verbindende rol als moreel wereldleider werd de Paus gevraagd te spreken bij klimaatconferenties waar hij ‘de stem van de aarde en de stem van de armen’ inbracht.
Laudato Si’ (geprezen zijt Gij) zijn de eerste twee woorden van het zonnelied van de heilige Franciscus van Assisi (1182-1226), dat 800 jaar geleden vlak voor zijn dood schreef. In alle schepselen zag hij Gods liefde en genade: Broeder zon, zuster water, de aarde die ons voedt maar ook:
Wees geprezen, mijn Heer, door onze zuster de lichamelijke dood,
die geen levend mens kan ontvluchten.
erbarmen voor wie in doodzonde sterven;
gelukkig wie zij in uw allerheiligste wil vindt,
want de tweede dood zal hun geen kwaad doen.
Samen met de orthodoxe en protestantse kerken wordt nu ieder jaar een ‘periode van de schepping’ gevierd, van 1 september t/m 4 oktober: het Feest van de Hl Franciscus van Assisi.
Jongeren en ouderen
Bij de wereldjongerendagen in Lissabon benadrukte Paus Franciscus dat iedereen welkomis in de kerk. “Todos todos todos!”. De kerk ziet hij niet als een ‘heilige rest’ maar liever als een ‘veldhospitaal’, ze moet niet naar binnen gekeerd zijn maar leven en getuigen vanuit het Evangelie naar alle mensen. De herder ‘moet naar zijn schapen ruiken’ en de mensen nabij zijn – wat ertoe leidde dat hij in Argentinië liefst met openbaar vervoer reisde en nu ook als Paus bij mensen aanschuift om te eten in de kantine van het Vaticaan. Tijdens de corona epidemie sprak hij moederziel alleen het Urbi et orbi uit op een uitgestorven Sint Pietersplein.
Een werelddag voor senioren en grootouders werd ingesteld: niet wie ‘economisch productief’ is maar ieder mens verdient liefde en aandacht. Voor de levenswijsheid van ouderen en het enthousiasme van jongeren kon Paus Franciscus hoopvol genieten.
Luisteren
2016 werd als extra heilig jaar gewijd aan de Barmhartigheid. Pelgrims van Hoop is het thema voor het jubeljaar 2025. De Heilige deuren van de basilieken in Rome werden geopend, maar óók van de gevangenis. Onder Paus’ Franciscus werd de organisatie van het Vaticaan hervormd, misbruik benoemd en bestreden, zijn er vrouwen benoemd op de hoogste posities en is de transparantie van de financien soms met pijnlijke maatregelen ter hand genomen.
Van blijvende invloed voor de kerk is vermoedelijk de ‘synode over synodaliteit’. Geen centrale vergadering van hoge kerkleiders en theologische slotdocumenten. Ook geen ‘democratie’ van onderaf, er spelen immers in alle continenten zeer verschillende problemen. Maar een openhartige en nederige bereidheid tot luisteren in geloof. Luisteren naar wat de Heilige Geest te zeggen heeft door gelovige mensen die in stilte en gebed verenigd zich samen open willen stellen voor Gods stem. Terwijl de geloofsleer van de kerk zelf niet ter discussie staat voor Paus Franciscus vraagt hij om barmhartigheid voor het leven van mensen en wil hen met gebed, met woord en daad nabij zijn. Een “revolutie van tederheid” als remedie tegen een ‘epidemie van onverschilligheid’.
Kaarsje opsteken https://kro-ncrv.nl/steek-een-kaarsje-op-voor-paus-franciscus
Meer lezen:
“Paus van de bemoediging”
https://www.rkkerk.nl/paus-franciscus-overleden-een-paus-van-de-bemoediging-met-een-groot-hart-voor-de-zwakkeren/
“Paus van paradoxen”
https://www.kn.nl/in-memoriam/een-paus-van-de-paradoxen-die-hoe-dan-ook-geschiedenis-schreef/
“Sleutelwoord: bamhartigheid”
https://www.nd.nl/geloof/katholiek/1257994/vernieuwende-paus-franciscus-1936-overleden-barmhartigheid-wa
“Paus radicaal terug naar de basis”
https://www.nieuwwij.nl/actueel/paus-franciscus-radicaal-terug-naar-de-basis/
In memoriam
https://kro-ncrv.nl/programmas/pausjournaal/in-memoriam-paus-franciscus
Pauscast
https://kro-ncrv.nl/programmas/pauscast